سپتامبر ۲۰۲۴ (۱۱شهریور۱۴۰۳- ۹مهر۱۴۰۳)، ماهی دشوار برای روزنامهنگاران و مدافعان آزادی بیان در ایران بود. در این ماه که با دومین سالگرد اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» همزمان شد، اختلال سازمانیافته در اطلاعرسانی آزاد ادامه پیدا کرد، محدودیتهای گسترده علیه رسانهها و روزنامهنگاران تکرار شد و جمهوری اسلامی الگویهای سرکوب آزادی بیان در ایران را توسعه داد.
سپتامبر همچنین با دومین ماه از آغاز دوران ریاست جمهوری مسعود پزشکیان همزمان شد. این ماه نیز مشابه ماه پیش از آن، با بازداشت روزنامهنگاران، صدور احکام زندان علیه آنها و اختلال هدفمند در فعالیت حرفهای روزنامهنگاران سپری شد.
سازمان دفاع از جریان آزاد اطلاعات (DeFFI)، گزارش ماه سپتامبر خود را بر پایه ۲۰ پرونده جدید مستندشده توسط پژوهشگران این سازمان و مجموعا ۳۱ پرونده بهروزرسانی شده تهیه کرد. با استناد به این پروندههای مطبوعاتی، در ماه سپتامبر برخوردهای قضایی و امنیتی با روزنامهنگاران نسبت به ماه پیش از آن ۳۰درصد افزایش یافت.
در این ماه دستکم ۲۴ روزنامهنگار و رسانه در ۲۸ پرونده جداگانه برخوردهای قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی را تجربه کردند و نهادهای قضایی و امنیتی دستکم در ۲۵ مورد حقوق قانونی روزنامهنگاران و رسانههای ایرانی را نقض کردند.
در ماه سپتامبر برخی شیوههای اختلال در فعالیت حرفهای روزنامهنگاران -که پیشتر در مواردی محدود توسط نهادهای امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی بهکار گرفته شده بود- با فراوانی بیشتر تکرار شد. بررسیهای دفاع از جریان آزاد اطلاعات نشان داد، نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی در اقدامی فراقانونی سیمکارتهای شماری از روزنامهنگاران و فعالان سیاسی را بهدلیل اطلاعرسانی در ارتباط با رویدادهای مختلف و یا انتشار پستهایی انتقادی در شبکههای اجتماعی -بدون حکم قضایی- قطع کردند؛ اقدامی فراقانونی که نشان داد جمهوری اسلامی در حال توسعه الگوهای سرکوب اطلاعرسانی آزاد در ایران است.
سپتامبر ۲۰۲۴، با تداوم حبس دستکم ۹ روزنامهنگار و فعال رسانهای در زندانهای ایران آغاز شد. ویدا ربانی، شیرین سعیدی، نسرین حسنی، پریسا صالحی، صبا آذرپیک، کامیار فکور، روحالله نخعی، فواد صادقی و یاشار سلطانی، ماه سپتامبر را در زندان آغاز کردند. در روزهای ابتدایی این ماه، حکم زندان سعیده شفیعی -بهرغم ابتلا به بیماری- اجرا شد تا شمار روزنامهنگاران و فعالان رسانهای زندانی در ایران به ۱۰ تن برسد.
در میانه ماه سپتامبر، پریسا صالحی پس از تحمل دوران پنجماهه محکومیتاش، از زندان کچوئی آزاد شد. در انتهای این ماه نیز قوه قضاییه یاشار سلطانی را پس از تحمل نزدیک به چهار ماه حبس از زندان تهران بزرگ آزاد کرد. همزمان اما فاطمه قلیپور در تبریز و فردین مصطفایی در سقز بازداشت موقت را تجربه کردند. نهایتا سپتامبر با تداوم حبس دستکم هشت روزنامهنگار و فعال رسانهای به پایان رسید.
سرکوب مطبوعات در دومین ماه از شروع ریاست جمهوری مسعود پزشکیان
ماه سپتامبر با دومین ماه از آغاز رسمی ریاست جمهوری مسعود پزشکیان همزمان بود. در این ماه نیز مشابه ماه گذشته، سرکوب روزنامهنگاران و رسانهها بیوقفه ادامه پیدا کرد، در شاخص آزادی مطبوعات بهبودی مشاهده نشد و برخوردهای قضایی و امنیتی با روزنامهنگاران و رسانهها حدود ۳۰درصد نسبت به ماه پیش از آن افزایش یافت.
همچنین بهرغم گذشت نزدیک به دو ماه از دستور مسعود پزشکیان، مبنی بر بازپسگیری شکایتهای نهادهای دولتی از روزنامهنگاران و رسانهها، کماکان شمار زیادی از مقامهای دولتی و نهادها در کنار بیاعتنایی به دستور رئیس جمهور، شکایتهای جدیدی را نیز علیه رسانهها و روزنامهنگاران ثبت کردند. در ماه سپتامبر دستکم ۹ پرونده جدید علیه روزنامهنگاران و فعالان رسانهای ایرانی تشکیل شد.
در میانه ماه سپتامبر، اولین نشست مطبوعاتی مسعود پزشکیان پس از رسیدن به سمت ریاست جمهوری ایران برگزار شد. در این مراسم مریم شبانی، خبرنگار مجله اندیشه پویا، در سخنانی با انتقاد از حضور ماموران گشت ارشاد در خیابانهای ایران گفت، به دلیل نگرانی از برخورد ماموران حجاب، از «کوچه پس کوچهها» خود را به محل برگزاری نشست خبری رسانده است. انتقاد مریم شبانی واکنشهای فراوانی را در شبکههای اجتماعی و در میان مقامهای جمهوری اسلامی برانگیخت. یک روز بعد محمدجعفر منتظری، رئیس دیوان عالی کشور، این خبرنگار را تهدید به «برخورد» کرد.
در ماه سپتامبر ایجاد محدودیت و اختلال در فعالیت حرفهای روزنامهنگاران ایرانی توسط نهادهای دولتی ادامه پیدا کرد. در آغازین روزهای این ماه، خبرنگار و تصویربردار پایگاه خبر رُکنا بهرغم دعوت اولیه به جلسه حسین سیمایی، وزیر علوم، با رفتاری غیر حرفهای و نامحترمانه از این جلسه اخراج شدند.
چند روز قبلتر نیز پس از واکنشبرانگیزشدن حضور پسر محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور، در جلسه معارفه وزیر صمت، شماری از خبرنگاران با انتشار پستهایی در شبکههای اجتماعی از برگزاری مراسم معارفه وزیر ارتباطات، بدون حضور خبرنگاران خبر داده بودند. آنها نوشتند جلوگیری از حضور خبرنگاران در این جلسه به دستور محمدرضا عارف انجام شده است.
رابطه معنادار رویدادهای مهم اجتماعی با سرکوب مطبوعات در ایران
در ماه سپتامبر۲۰۲۴ نیز برخوردهای قضایی و امنیتی با روزنامهنگاران و رسانههای ایرانی، رابطه معناداری با رویدادهای مهم اجتماعی نشان داد. سپتامبر با دومین سالگرد اعتراضات زن، زندگی، آزادی همزمان بود، در میانه این ماه انفجار پیجرهای نیروهای حزبالله در لبنان سرآغاز رویدادهای تاریخی در خاورمیانه شد و در آخرین روزهای سپتامبر، انفجار در معدن زغالسنگ معدنجو در طبس، مرگبارترین حادثه کارگری در تاریخ معادن ایران را رقم زد.
این سه رویداد واکنشبرانگیز -مشابه رویدادهای مهم اجتماعی در گذشته- بار دیگر مکانیزمهای قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی را علیه روزنامهنگاران و رسانهها فعالتر کردند، سرکوب آزادی بیان در این کشور تشدید شد و اطلاعرسانی مستقل دشوارتر.
همزمان با دومین سالگرد اعتراضات زن، زندگی، آزادی -که در سال ۲۰۲۲ و در پی جانباختن «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد شروع شد- برخی الگوهای سرکوب مطبوعات در ایران نسبت به زمان مشابه در سال گذشته تغییر کرد.
در دومین سالگرد اعتراضات «ژینا»، نهادهای قضایی، امنیتی و دولتی جمهوری اسلامی، برای ممانعت از انتشار گزارشهایی پیرامون این رویداد و اختلال در اطلاعرسانی مستقل، تمرکز خود را بر فشار بر روی مدیران مسئول و سیاستگذاران رسانهها و شبهرسانهها قرار دادند. در شرایطی که سال پیش از آن این روزنامهنگاران بودند که بیشتر تماسهای تلفنی تهدیدآمیز، احضار به نهادهای قضایی و بازداشت موقت تجربه را کرده بودند.
در روزهای پایانی سپتامبر نیز انفجار در معدن زغالسنگ معدنجوی طبس، دستکم ۵۱ کارگر را کشت. بلافاصله پس از این رویداد که مرگبارترین حادثه کارگری در تاریخ مکتوب معادن ایران بود، بار دیگر نهادهای قضایی، امنیتی و دولتی جمهوری اسلامی، از تمام ظرفیت خود برای اختلال در اطلاعرسانی دقیق و ممانعت از روایت ابعاد این حادثه تلخ استفاده کردند.
برای روزها و همزمان با انتشار اخبار ضدونقیض درباره تعداد کارگران جانباخته در معدن زغالسنگ معدنجو، نیروهای انتظامی و امنیتی مستقر در محل حادثه مانع از حضور خبرنگاران در محوطه معدن شدند، مدیران معدن از پاسخ به رسانهها امتناع کردند، بسیاری از مقامهای استانی و کشوری از گفتوگو با رسانهها در این ارتباط منع شدند و پس از یک هفته دادستان کل ایران گفت: «باید منتظر اظهار نظر بازپرس باشیم» و اظهار نظر درباره این رویداد را ممنوع اعلام کرد.
از اولین ساعات وقوع حادثه در معدن طبس، از وزرای دولت مسعود پزشکیان تا شواری اطلاعرسانی این نهاد در همکاری با دستگاههای قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی تلاش کردند، روایتی غیر واقعی از این رویداد را ارائه دهند تا دولت و نهادهای نظارتی را از مسئولیت این حادثه تلخ تبرئه کنند.
پس از انفجار در معدن زغال سنگ طبس نیز مشابه شماری از رویدادهای مهم و واکنشبرانگیز در گذشته، نهادهای امنیتی، قضایی و تبلیغاتی جمهوری اسلامی، تلاش کردند روایت رسمی حاکمیت را پربسامد کنند و مانع از تبدیل شدن روایتهای مستقل به روایت غالب در میان شهروندان شوند.
تداوم صدور احکام فراقانونی علیه روزنامهنگاران و رسانهها
بر پایه پروندههای مستندشده توسط سازمان دفاع از جریان آزاد اطلاعات، در ماه سپتامبر، دادگاههای سیاسی و مطبوعاتی و یا قضات دستگاه قضایی دستکم در ۱۰ پرونده اقدام به صدور قرار مجرمیت علیه روزنامهنگاران و رسانهها و یا حکم زندان علیه آنها کردند.
در این ماه مهتا صدری، خبرنگار پایگاه خبری «گیلان صدر»، به شش میلیون تومان جزای نقدی بدل از شش ماه حبس محکوم شد، حکم زندان سعیده شفیعی که پیشتر به دلیل ابتلای این روزنامهنگار به بیماری متوقف شده بود -بهرغم عدم بهبودی و نیاز به تداوم درمان- اجرا شد و در روزهای پایانی این ماه نیز مصطفی نعمتی، روزنامهنگار و تحلیلگر اقتصادی، برای تحمل حکم سه سال و چهار ماه حبس به اجرای احکام اوین احضار شد.
مشابه ماههای گذشته در ماه سپتامبر نیز «نشر اکاذیب با هدف تشویش افکار عمومی»، موضوع ماده ۷۴۶ قانون مجازات اسلامی با ۱۶ مورد و «تبلیغ علیه نظام» موضوع ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی با چهار مورد بار دیگر پرتکرارترین اتهامات منتسبشده به روزنامهنگاران و رسانهها در پروندههای مطبوعاتی بودند.
برای دسترسی به جزئیات کامل این گزارش که در ۳۶ صفحه تنظیم شده است، به فایل پیدیاف مراجعه کنید.